تولید خرما

تولید خرما

درخت خرما محصولی است که به تابستان های بسیار طولانی و داغ نیازمند است و در مدت بین گرده‌ افشانی تا برداشت محصول که بین ۵ تا ۷ ماه طول می ‌کشد نبایستی باران وجود داشته باشد یا آن که رطوبت هوا بیش از اندازه زیاد باشد اما در عین حال به آبیاری فراوان محتاج است. شرایط تولید خرما در بیابان های نیمه گرمسیری که دسترسی به منابع آب دارند هم در نیمکره شمالی و هم در نیمکره جنوبی آفریقا و آسیا فراهم است. محل اصلی رشد درختان خرما و تولید خرما زمین های پست و در معرض وزش بادهای موسمی است که از اقیانوس اطلس تا هندوستان و در آنسوی کمربند باران های استوایی قرار دارد. در حال حاضر کشت و تولید خرما از جزایر قناری تا شمال آفریقا و از جنوب شرقی آسیا تا هندوستان انجام می شود و از اوایل قرن بیستم واریته‌ هایی از آن به نواحی جنوب آمریکا انتقال یافته است. به‌طور کلی کشت خرما را می توان از دو جنبه عرض جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریا در کشورهای تولید‌کننده مورد بررسی قرار داد.

پرورش درخت خرما

تولید خرما براساس عرض جغرافیایی

    در نیمکره شمالی حد شمالی خرما ونیز است که عرض جغرافیایی آن ۴۴ درجه و ۲۴ دقیقه شمالی است لیکن در این مکان درخت خرما محصول ببار نمی آورد. همچنین در منطقه ریورای ایتالیا با عرض ۴۴ درجه شمالی نیز درختان خرما وجود دارد و از مشهورترین نخل های زینتی به حساب می آیند در این منطقه هم درخت خرما محصول نمی‌دهد. تنها منطقه ای که در اروپا نخل وجود دارد و از آن خرما تولید می‌گردد ناحیه‌ای در اسپانیا به نام الچه است که به احتمال زیاد تولید خرما در این نواحی توسط عرب ‌ها و فنیقیان رواج یافته است و همچنین می توان گفت که این نخلستان ها به سوی جنوب تا عرض جغرافیایی ۱۰ درجه شمالی هم امتداد دارند. در این عرض جغرافیایی تقریباً درخت خرما ناپدید می‌گردد و از انبوه درختان خرما و نخلستان اثری نیست. البته در مگادیشو که بر ساحل سومالی واقع شده است و عرض جغرافیایی آن حدود ۲ درجه شمالی است نخل‌های چندی مشاهده می گردد. لیکن در این مناطق تعداد درختان بسیار اندک می باشد.

آمار تولید خرما

    همان طور که گفته شد خرما از جزایر قناری تا شمال آفریقا و از جنوب شرقی آسیا تا هندوستان کشت می‌گردد. در اوایل قرن بیستم واریته هایی از خرما به نواحی جنوب شرقی آمریکا نیز انتقال یافته است و در حال حاضر بیش ترین تحقیقات بر روی تولید خرما در کشور آمریکا انجام می‌گیرد. ولی در هر صورت بیش‌ ترین تولید خرما در موطن اصلی آن یعنی کشورهای خاورمیانه حاصل می شود و کشورهای مصر، عراق، ایران، عربستان و الجزایر بیش از  تولید دنیا را به خود اختصاص داده اند و بقیه خرمای جهان به وسیله کشورهای مراکش، سودان، لیبی، امارات متحده عربی، تونس، آمریکا، اسرائیل و دیگر کشورها تولید می شود.

کشور مصر به علت داشتن ارقام پر محصول همیشه از نظر تولید در دنیا مقام اول را دارا بوده است تا این که در سال‌های اخیر میزان تولید خرمای ایران از مصر بیشتر شده است. در سال ۱۹۸۲ میزان تولید خرمای جهان ۲۶۱۸۰۰۰ تن بوده است و در سال های بعد این میزان افزایش یافته است به طوری که افزایش تولید هر ساله نسبت به سال قبل بیشتر شده و این روند افزایشی به وضوح مشاهده می‌گردد هر چند که این روند افزایش به صورت نامنظم می باشد. به طوری که در سال ۱۹۹۳ مقدار تولید خرما به میزان ۳۸۳۳ هزار تن رسیده است که نسبت به سال ۱۹۸۲ بیش از ۴۳‌‌ % افزایش نشان می دهد این رقم افزایش حاکی از ارزش و اهمیت این محصول می باشد. در سال ۱۹۸۲ کشور مصر با ۲۴۰ هزار تن تولید 5/16 درصد تولید کل جهان را به خود اختصاص داده بوده است و بعد از آن کشورهای عربستان، عراق، ایران، پاکستان و الجزایر در رتبه ‌های بعدی از نظر تولید خرما قرار داشته اند.

    ده سال بعد یعنی در سال ۱۹۹۲ کشور مصر با ۱۶۳ درصد تولید خرما از کل جهان همچنان به عنوان یکی از عمده ترین کشورهای تولید‌کننده خرما بوده است. لیکن در این سال کشور ایران با ۱۷% تولید از کل جهان از کشور مصر پیش افتاده است و در ردیف بزرگ ترین تولید‌کننده خرمای جهان درآمده است و کشور مصر در ردیف دوم قرار گرفته است و کشورهای عراق، عربستان، پاکستان و الجزایر در ردیف‌های بعدی تولید بوده ‌اند. چنانکه ملاحظه می شود هیچ کشوری خارج از منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در تولید خرما نقش عمده ‌ای ندارند به جزء آمریکا که در سال ‌های اخیر با توجه به تحقیقاتی که در این زمینه انجام داده است با تولید حدود کمتر از ۱‌% تولید جهانی عمده‌ترین تولید‌کننده خرما در خارج از منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا است.

بالا رفتن میزان تولید خرما یا به عبارتی روند افزایشی تولید خرما در کشورهای تولید‌کننده با توجه به اینکه مشکلات بزرگی در اشتغال به نخل ‌داری در این کشورها به وجود آورده است باعث حیرت کارشناسان شده است زیرا، گسترش عظیم صنعت نفت در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا و مهاجرت سنگین نیروی کار از نخلستان ‌ها به سوی شهرها به ‌طوری که در برخی از مناطق تولید خرما مشکل می ‌توان نیروی کار دائم یا فصلی برای گرده افشانی و برداشت خرما پیدا کرده و اگر هم بتوان چنین افرادی را یافت، دستمزد فوق ‌العاده زیادی را طلب می ‌کنند. بنابراین بالا رفتن تولید خرما نشان از مقاومت و سازش این محصول با شرایط سخت و حاد می‌ باشد.

صادرات خرما به کشورهای مختلف

طرح های جدید آبیاری نیز در بعضی از کشورها تغییراتی را به وجود آورده است؛ مثلاً در کشور مصر با ایجاد سدهای بلند، بسیاری از درختان خرما به زیر آب رفته و غرق شده اند، یا در کشور عراق ایجاد شبکه‌ های آبیاری و گسترش آن در مرکز و شمال عراق بر میزان تولید خرما در امتداد اروند رود و شط‌العرب آسیب وارد نموده است. از عوامل دیگری که ممکن است در تولید این محصول مؤثر باشد می‌توان از الگوی مصرف خانوارها نام برد که بیشتر به غلات به عنوان غذای اصلی تکیه می‌کنند و کمتر از گذشته از خرما برای تغذیه استفاده می ‌شود. با این حال نه تنها از تولید آن کم نشده است بلکه بر تولید آن افزوده گردیده است. شاید از خصوصیات پیچیده و خاص این گیاه باشد که با تمام ناملایمات با کمترین توقع توانسته است در برابر کلیه عوامل محدود‌کننده رشد، با صبوری و بردباری خاص خود برپای بایستد و با تمامی این احوال باز ثمری شیرین و نسبتاً کافی به انسان ارزانی دارد و از ثمره و تولید خود نه تنها نگاهید بلکه با تولید بیشتر زینت سفره صحرانشینان و منبع اصلی ارتزاق آن مردم فقیر باشد.

بررسی ‌های موجود حاکی از آن است که در میان کشورهای تولید‌کننده، کشور مصر با اقداماتی در مورد اجرای طرح ‌های به زراعی و به نژادی خرما تلاش فراوان نموده است و با کشت و پرورش واریته های پرمحصول آن موفق شده است سال‌ها به عنوان اولین و مهم‌ ترین تولید‎کننده خرما باشد. کشور عراق نیز با ایجاد تشکیلات و سازمان های خاص خرما نسبت به ازدیاد و بهبود کیفیت و ازدیاد تولید آن گام ‌های مؤثری برداشته است به‌طوری که این کشور هم به عنوان بزرگ ‌ترین صادرکننده خرما در جهان شناخته می ‌شود.

در کشور ایران روند تولید نشان می ‌دهد که پرورش و کیفیت این محصول در این سال ‌ها مورد توجه قرار گرفته است و تولید آن تقریباً افزایش یافته است. به‌طوری که در سال ۱۹۸۱ مقدار تولید آن معادل ۳۳۲ هزار تن بوده است و در سال ۱۹۹۴ این تولید بیش از ۷۰۰ هزار تن رسیده است. چنین افزایش تولیدی مؤید این نکته است که در زمینه کار بر روی این محصول باز هم جای تلاش و اقدام باز است و در صورتی که گام‌ های اساسی در مورد ترغیب و تشویق کشاورزان و نخل‌داران به این امر برداشته شود و همچنین تحقیقاتی در خصوص پرورش واریته‌ های پرمحصول و مرغوب انجام شود این روند افزایش و شتاب بیشتری خواهد گرفت.

 جدول زیر تولید خرمای جهان را طی سال ‌های ۱۹۸۳ تا ۱۹۹۳ نشان می‌دهد و چنانکه در این جدول ملاحظه می گردد تولید در طول این ده سال روندی افزایشی داشته است و به جزء در سال ۸۴ که نسبت به سال قبل تولید خرما در کل جهان مقدار بسیار کمی کاهش نشان می دهد در کلیه سال ها نسبت به سال قبل در تولید خرما این افزایش به خوبی در جدول نمایان است.

میزان تولید کشورهای عمده تولید‌کننده خرما در جهان طی سال‌های ۱۹۹۳ – ۱۹۸۲

مأخذ: AGROSTAT (بانک اطلاعات کشاورزی) سازمان خواروبار جهانی.